Het Milieu Aktiecentrum Nederland (MAN) laat in Leiden voor het eerst van zich horen in september 1973, als Jan Pellicaan en Harry Boddé namens de organisatie bezwaar aantekenen tegen de bouw van de ‘snelle’ kweekreactor in Kalkar (1) . Daarvoor is een extra toeslag van 3% nodig op de energierekening van alle huishoudens, de Kalkarheffing. Het MAN gaat een weigeringsactie van de Kalkarheffing organiseren.
Het MAN-actiecomité ‘Stop Kalkar’ begint haar campagne met handtekeningen ophalen onder de oproep aan de gemeenteraad om de bouw van de reactor te boycotten en de Kalkarheffing niet door te voeren.
Het legt contacten met de KWJ (Katholieke Werkende Jongeren), het Juridich Adviesbureau (JAB), vormingscentrum Troef, waar Elly Kerkhoffs (2) de scepter zwaait, en het Kreatief Sentrum aan de Breestraat 66. Zij doen mee met de actie. In ingezonden stukken in de krant roepen Pellicaan en Boddé dan ook iedere Leidenaar op om de protestpetitie van het MAN te ondertekenen, want “Met plm 100.000 handtekeningen uit protest kan de gemeenteraad niet beslissen de 3% extra te laten betalen.”
Binnen twee weken haalt het MAN 3000 handtekeningen op, onder andere door met de petitie op de markt te staan en langs de deuren te gaan. “De bevolking reageert bijzonder positief” concludeert het MAN in een pamflet. Reinout van Gulick en Virginia Guillen sluiten zich aan bij het MAN-comité.
Met de handtekeningen, pamfletten en spandoeken bezoekt het MAN de raadsvergadering van maandag 22 oktober 1973, waar de verhoging van het tarief van de ‘Stedelijke gas- en lichtfabrieken’ (SLF) op de agenda staat. De verwachtingen zijn hooggespannen, omdat Amsterdam en Heerenveen hebben bekend gemaakt de Kalkarheffing niet te willen innen. Maar de vergadering loopt uit en het punt wordt naar de volgende maandag verschoven.
Raad is wel tegen, maar toch voor
Daar blijkt dat de meerderheid van de Leidse gemeenteraad “tegen de Kalkar-wet is, maar vóór naleving ervan”. Het MAN laat per ommegaande weten “ernstig teleurgesteld te zijn in de gemeenteraad van Leiden’, dat zich te weinig te weer stelt tegen het ‘milieumonster’ Kalkar” en kondigt aan weigeringsacties te organiseren. Veel raadsleden zijn verbolgen over het feit dat het rijk de zwarte piet naar de steden heeft toegespeeld, omdat zij nu de impopulaire heffing moeten innen. Er wordt daarom besloten dat de Kalkarheffing apart zal worden vermeld op de elektriciteitsrekening. Dat komt het MAN wel goed uit, want het weigeren ervan wordt dan makkelijker gemaakt. Een voorstel van PSP’er Gerkema “om zoveel mogelijk steun te verlenen aan diegenen, die weigeren de toeslag te betalen” wordt evenwel door de raad met 21 tegen 12 stemmen verworpen.
Met blanco girokaarten de deuren langs
Inmiddels heeft het uitgebreide MAN-comité 5000 handtekeningen opgehaald. Ook in Voorschoten is door Pieternel de Zwart samen met de Wereldwinkel een MAN-comité ‘Stop Kalkar’ opgericht. Het MAN komt tot de slotsom, dat er onder de bevolking voldoende animo is om de Kalkarheffing massaal te weigeren. De eerste buurtvergadering wordt daartoe op woensdag 7 november 1973 gehouden in het buurthuis Westerkwartier aan de Ten Katestraat.
Buurtvergaderingen in de Tamboerijn in Leiden Zuid-West en het Baljuwhuis in Voorschoten volgen snel. Er worden MAN-buurtcomités opgericht die met blanco girokaarten langs de deuren gaan, waarmee men de gas- en lichtrekening kan betalen zonder de Kalkarheffing. In pamfletten legt het MAN uit hoe het weigeren in zijn werk gaat en wat de mogelijke risico’s zijn: “Zoals gebruikelijk ontvangt men een accept-girokaart met het te betalen bedrag. Daarbij staat ook een bedrag voor Kalkar.
Als U de Kalkarheffing niet wilt betalen, moet u dus de heffing in mindering brengen op de hele rekening. Dat bedrag vult u in op de blanco girokaart”. Uitgebreid gaat het MAN in op de risico’s en hoe die te voorkomen. “Het komt er daarbij bovenal op aan gezamenlijk te weigeren. De zwaarste sanctie is het afsnijden van de stroom. Het is de vraag of de elektriciteitsbedrijven tot stroom afsnijden zullen overgaan indien de betalingsweigering een collectief gebeuren is.” Jan Pellicaan en Harry Boddé schrijven in een pamflet: ‘Wanneer het op weigeren aankomt, moeten we dat met zijn allen doen. Ga bij uw buren langs: we kunnen bijvoorbeeld organiseren dat we met een groep tegelijk betalen aan het loket van de gas- en lichtfabriek, of dat we in de buurt helpen met het invullen van de girokaart.’
Het gaat om de zorg voor het milieu
De Kalkarheffing, 3% van de gas- en lichtrekening voor huishoudens is maar een klein bedrag. Voor een gemiddeld Leids gezin is dat f 1,55. Het gaat er dus niet om “om het geld in eigen zak te houden, het gaat om een principekwestie. Wij willen niet medeplichtig gemaakt worden aan een project, dat geen energiecrisis helpt oplossen en alleen de milieucrisis versnelt”. Die motivatie geldt zeker niet voor een aantal grote industrieën. De grootste stroomverbruikers van Nederland, Pechiney, ALDEL en AKZO eisen in oktober ’73 van minister Lubbers vrijstelling van de Kalkarheffing, omdat anders hun internationale concurrentiepositie in gevaar komt.
Girokaarten zonder Kalkarheffing “kunnen niet door de komputer”
In afwachting van een rechtszaak tussen weigeraars en het elektriciteitsbedrijf voor Groningen en Drenthe (EGD) besluit de SLF om de elektriciteit voor weigeraars vooralsnog niet af te sluiten. Wel krijgen alle weigeraars een aanmaning toegestuurd. In mei 1974 stelt het MAN-Leiden dat er in de stad ongeveer 150 huishoudens zijn die de Kalkarheffing weigeren te betalen, op zo’n vijfduizend weigeraars in het hele land. De SLF wil echter niet bekend maken hoeveel weigeraars er precies in Leiden zijn, maar een woordvoerder zegt in februari wel tegen de Leidse Courant: “dat het er zeer veel zijn en dat men er veel extra arbeidsuren aan moet besteden, omdat de door de weigeraars gebruikte blauwe girokaart, waar de 3% is afgetrokken niet in de komputer kan en met de hand moet worden behandeld.”
Aan de poort van de SLF aan de Lange Gracht verspreidt het MAN een pamflet onder de werknemers, waarin het vraagt niet mee te werken aan afsluiting: “ De kerncentrale in Kalkar is een bedreiging voor ons allemaal. Wat zou u doen als uw licht wordt afgesneden omdat u de Kalkarheffing weigert te betalen om principiële redenen?
Wij vragen uw medewerking om te voorkomen dat mensen zonder stroom komen te zitten.” De SLF zal inderdaad geen enkele weigeraar van gas en licht afsluiten.
Fonds voor alternatieve energie
De landelijke Stroomgroep ‘Stop Kalkar’ maakt in mei 1974 bekend dat er een fonds in het leven is geroepen, waar weigeraars de 3% Kalkarheffing in kunnen storten. Reinout van Gulick propageert dit actiemiddel in het Leidsch Dagblad: “Dit fonds is bedoeld om te laten zien dat weigeraars wel willen bijdragen aan de ontwikkeling van niet schadelijke energievoorziening. Het fonds zal t.z.t worden overgedragen aan de overheid, wanneer er een alternatief energiebeleid is”. Het aantal weigeraars blijft lange tijd op constant niveau. Voor het MAN in Leiden komen er andere prioriteiten: de actie ‘geen belasting op ontlasting’ tegen de milieubelasting. Veel van de lessen die geleerd zijn bij de Kalkar-actie zullen daarbij worden toegepast.
Het hele internationale project van de ‘Snelle Kweekreactor Kalkar’ loopt op een mislukking uit. Kalkar is voor honderden miljoenen guldens wel gebouwd, maar nooit in gebruik genomen. Onder druk van de protesten uit Nederland en Duitsland weigert de Deelstaat Nordrhein-Westfalen in 1985 de benodigde vergunningen af te geven. In 1991 wordt het hele project definitief afgeblazen. De gebouwen worden opgekocht door een ondernemer die er een toeristische attractie van maakt: Pretpark ‘Wunderland Kalkar’. Het verzet tegen kernenergie zal echter niet verdwijnen. De Actie ‘Stop Kalkar’ is het begin van de anti-kernenergiebeweging in Nederland.
buurtfolders
handleiding buurtactie, discussiestuk, argumenten
gemeenteraad, SLF
Tamboerijn, Kreatief Sentrum, oproep Reinout van Gulick
Bronnen:
- SP-archief Vergeer, dossier 25. Hierin alle originele pamfletten, brieven, verslagen, documenten, knipsels, foto’s etc.
- Leidsch Dagblad: 17/9/1973; 25/10/1973; 30/10/1973; 21/12/1973; 19/2/1974; 16/5/1974.
- Nieuwe Leidse Courant: 26/10/1973; 6/11/1973; 9/11/1973; 21/11/1973
- Leidse Courant: 12/10/1973; 21/11/1973.
- Volkskrant 19/10/1973.
Meer over milieu: http://www.geschiedenisspleiden.nl/sp-en-milieu/
- Kalkar
- Elly Kerkhoffs, gemeenteraadslid PvdA