Staatsgreep in Chili

Lessen uit een socialistisch experiment

VrijChileLibre feb 1974

 Op 11 september 1973 komt er een einde aan de regering van de marxistische president Salvador Allende in Chili.

Nieuwe Leidsche Courant, 17/09/1973

De brute staatsgreep van militairen wordt gefinancierd door de CIA en gesteund door president Nixon van de VS (1). De militaire junta schaft de democratisch gekozen regering af en vestigt een militaire dictatuur onder leiding van Pinochet (2). Het Chileense socialistische experiment van de Unidad Popular (3wordt de nek omgedraaid. Een Nederlandse pater die in Chili werkt moet vluchten en richt het comité ‘Vrij Chili Libre’ op. Leidse SP’ers gaan ermee aan de slag.

 Salvador Allende wordt op 1 oktober 1970 met 153 tegen 35 stemmen gekozen tot president van Chili. Hij vormt een regering van Unidad Popular, een coalitie van socialisten, communisten en links-liberalen. Chili is rijk aan grondstoffen en mineralen als koper, ijzer en nitraten, die tot dan toe geëxploiteerd worden door Amerikanen met uitbuiting van  Chileense arbeiders. Allende maakt een begin met de nationalisatie van de minerale rijkdommen, wil het grootgrondbezit afschaffen en sociale hervormingen doorvoeren.

Nieuwe Leidsche Courant, 1973/09/14

Vanaf het begin wordt hij tegengewerkt door een machtige oppositie van de rechtse nationale partij en de christendemocraten, die de meerderheid in het parlement hebben.

Leidsch Dagblad, 1973/09/12

Gesteund  en betaald door de CIA saboteren de rechtse krachten de politiek van Allende. Daardoor ontstaat een chaotische situatie, waarin een militaire junta onder leiding van Pinochet een staatsgreep pleegt, de democratie afschaft en een militaire dictatuur vestigt. De Amerikaanse president Nixon is de eerste die de Chileense dictatuur, die gekenmerkt wordt door censuur, razzia’s, kampen en martelingen, als wettig erkent.

 

Pater Frans Weijmer moet vluchten en richt in Nederland ‘Vrij Chili Libre’ op

In juni 1970, vlak voordat Allende tot president wordt gekozen, vertrekt de katholieke priester Frans Weijmer (fw) uit Kerkrade naar Chili. Hij wordt pastoraal werker in La Calera, een stad ten noorden van Santiago, die beheerst wordt door de cementindustrie. Hij werkt en woont onder de cementarbeiders en wordt als marxist betrokken bij de klassenstrijd in Chili.

VrijChileLibre nr 3

Na de staatsgreep van Pinochet vlucht hij samen met vele Chilenen naar Nederland en wordt hij lid van de SP. Hij richt het comité ‘Vrij Chili Libre’ op, dat tot doel heeft om Nederlanders te informeren over wat er in Chili gebeurt en de Chileense ervaringen in verband te brengen met de situatie in Nederland.

VrijChileLibre, nr7, 1974

 Dat gebeurt vooral door verspreiding van ‘Vrij Chili Libre’,  een krant die in 1974 en 1975 met een tiental tweetalige nummers in het Nederlands en het Spaans verschijnt en verkocht wordt voor 25 cent.

Leidsch Dagblad, ingezonden brieven over Kalkar en Chili, 17/09/1973

Leidse SP’ers als Hans de Bres, Gerard Harmes, Margreet Zijlstra en Fenna en Cor Vergeer gaan er mee aan de slag bij de Leidse club- en buurthuizen en onder studenten.

Chileense strijdliederen en de toespraak van Frans Weijmer in het LAK-theater

Op zaterdagavond 11 mei 1974 organiseert ‘Vrij Chili Libre’ in samenwerking met de SP een Chili-avond in het LAK-theater.

Leidsch Dagblad, 09/05/1974

Van te voren is door Fenna Vergeer 500 gulden subsidie aangevraagd en verkregen bij het Servicebureau voor Jongerenwerk van de Provincie Zuid-Holland. Het Leidsch Academisch Kunstcentrum, LAK, stelt de theaterzaal aan het Levendaal gratis ter beschikking.

contract LAK, 06/05/1974

Wel wordt er een gedetailleerd contract opgesteld. “Uitsluitend onkosten, t.w. f 25,00 lampengeld en f 25,00 voor de theatertechnicus zullen in rekening worden gebracht….Het betreft hier een Chili-avond die overigens niets uitstaande heeft met de komende gemeenteraadsverkiezingen. Wel zal een Chileense vluchteling over de toestand in Chili spreken.” Op het programma staat de muziekgroep ICALMA met Chileense strijdliederen en een toelichting op de toestand in Chili en de lessen die hieruit getrokken kunnen worden. Hier wordt de toespraak van de Chileense vluchteling Frans Weijmer voorgelezen, die hij eerder heeft gehouden op een Chilidemonstratie in Nijmegen.

Tribune (1), 01/11/1973

Enkele citaten daaruit: “Chili heeft ons laten zien waartoe rechts in staat is als haar macht in gevaar komt. De parlementaire democratie blijkt alleen maar een bruikbaar instrument om hun belangen te garanderen. ….Zo gauw het burgerlijke bestuursapparaat  niet meer te hunner dienste staat schrikken ze er niet voor terug de democratie met mitrailleurs weg te maaien.” “Er is niet zo’n groot verschil tussen Nederland en Chili. 11 September 1973 heeft ons laten zien wie het brein waren achter het Chileense bloedbad: de multinationals met steun van de CIA.

VrijChileLibre 25/09/1974

Zelden heeft het internationaal imperialisme duidelijker haar wrede gezicht laten zien. Philips en Shell vinden dat er in Chili weer een gunstig investeringsklimaat aanwezig is…. De KNSM vaart weer op Chili na twee jaar afwezigheid.” Ondanks alles is Frans Weijmer optimistisch. Hij eindigt met: “Het volk heeft wapens die niet af te nemen zijn. Wij hebben de basis, wij hebben de fantasie van het volk, wij hebben haar rijkdom en initiatief. Kortom we weten hoe we Chili moeten helpen: door ons zelf te helpen, door te strijden voor het socialisme.”

Demonstratie tegen de dictatuur in Chili

In mei 1974 bezoekt de weduwe van Salvador Allende Nederland.

Nieuwe Leidsche Courant, 07/05/1974

Zij wordt op Schiphol ontvangen door de vrouw van de burgemeester van Rotterdam, mevrouw Thomassen en Liesbeth Den Uyl, de vrouw van de minister-president.

Leidsch Dagblad, 08/05/1974

Zij vraagt de Nederlandse  regering om geen steun te verlenen aan het militaire regiem.

Nieuwe Leidsche Courant, 12/09/1974

Eén jaar na de staatsgreep, op 11 september,  demonstreren 15.000 mensen tegen Pinochet.  Leidse SP’ers zijn erbij. Minister president Joop den Uyl en minister Jan Pronk betuigen hun solidariteit.

Piet Reckman op Chili-avond in Leiden en Voorschoten

Het comité ‘Vrij Chili Libre’ organiseert in september 1974 een tweetal manifestaties over Chili. In Voorschoten is Pieternel de Zwart de spin in het web bij de organisatie van een Chili-avond op donderdagavond 24 september.

Leidsch Dagblad, 23/09/1974

Een dag later op vrijdag organiseert ‘Vrij Chili Libre’ een avond in de studentenvereniging SSR aan de Hogewoerd. Op beide avonden spreekt Piet Reckman (4), die bekend  is van de ‘Alternatieve Sociale Academie’ in Driebergen. Als geen ander weet hij de strijd tegen het internationale imperialisme te verbinden met acties in eigen omgeving.

VrijChileLibre, 25/09/1974

In het blad ‘Vrij Chili Libre’ schrijft hij: “Er is een lichtpuntje in de wurgende greep van deze koncerns op de wereld, namelijk dat we niet naar Chili, Vietnam of Mozambique hoeven om onze solidariteit in daden om te zetten. Solidariteit betekent deze verschrikkelijke macht in ons eigen land bestrijden. Akties tegen de duurte, tegen de milieuvervuiling, tegen de woningnood en de imperialistiese oorlogen zijn hier precies tegen dezelfde macht gericht als de gewapende strijd van de bevrijdingsbewegingen in Latijns Amerika, Afrika en Azië.” Piet Reckman weet op beide avonden veel jongeren te inspireren.

 Vrij Chili Libre en Proloog in het Antonius Clubhuis

In de 70-er jaren is Proloog (5) een Eindhovense toneelwerkgroep die ‘vormingstheater’ maakt en daarmee langs scholen en club- en buurthuizen trekt. Naar aanleiding van de coup in Chili heeft ze ook een voorstelling gemaakt met als titel: ‘Maak van je hand een vuist’.

VrijChileLibre, 27/02/1975

Op 27 februari 1975 organiseert het comité ‘Vrij Chili Libre’ een avond met Proloog in het Antonius Clubhuis aan de Lange Mare.  De toegangsprijs is f2,50, de gemeente heeft een subsidie van maximaal 300 gulden op het tekort toegezegd.

Leidsch Dagblad, 08/02/1975

Van te voren is er enige wrijving geweest tussen ‘Vrij Chili Libre’ en het ‘Breed Chili Front Leiden’, een bonte verzameling van mensen en organisaties zonder een duidelijke lijn. Zij nemen de SP’ers hun rol in ‘Vrij Chili Libre’ kwalijk en noemen het een mantelorganisatie van de SP, zoals ze ook doen bij de Bond van Huurders en Woningzoekenden (BHW)  en het Milieu Aktiecentrum Nederland (MAN).

VrijChileLibre folder 27/02/1975

Maar ‘Vrij Chili Libre’ schaart zich onder de banier van het ‘Breed Chili Front Leiden’ en de avond met Proloog wordt in eendrachtige samenwerking georganiseerd. De avond is een succes met 400 bezoekers en het vormingstheater van Proloog doet zijn werk. Zo is Chili een belangrijke bijdrage aan de politieke bewustwording van jongeren in Leiden.

Dictatuur in Chili broedplaats van het neoliberalisme

Behalve door ongekende repressie wordt het regiem van Pinochet gekenmerkt door hoge werkeloosheid, toename van armoede en van sociaaleconomische ongelijkheid. Hij schakelt over op een economische vrije marktpolitiek, die hij volledig laat bepalen door de ‘Chicago Boys’,  Amerikaanse economen van de Chicago School onder wie Milton Friedman (6).

VrijChileLibre nr4, 1974

Overheidsbedrijven worden geprivatiseerd, sociale voorzieningen wegbezuinigd, het pensioensysteem en de gezondheidszorg worden geprivatiseerd en Amerikaanse multinationals krijgen de vrije hand om de Chileense grondstoffen te exploiteren. Hiermee is het Chili van Pinochet het eerste land waar het neoliberalisme, de economische politiek van marktwerking, privatisering en deregulering wordt toegepast. 

Ronald Reagan en Margaret Thatcher zullen Pinochet spoedig volgen. In 1988 leeft 88% van de Chilenen onder de armoedegrens en in 1989 is het besteedbare inkomen van gezinnen slechts 83%  van dat van 1970. De rijkste 10% van de Chilenen hebben hun inkomen met 83% zien toenemen. Veel Chileense vluchtelingen komen naar Nederland. In 1990 komt er onder toenemende internationale druk een eind aan de dictatuur in Chili.

(1) Zie: staatsgreep Chili

(2) Zie: Pinochet

(3) Zie: Unidad Popular

(4) Zie: Piet Reckman

(5) Zie: Proloog

(6) Zie: Milton Friedman

(7) Tribune

(fw)  Zie: Frans Weymer

Bronnen:

  • SP-archief Vergeer, dossier 33. Hierin alle originele pamfletten, brieven, verslagen, documenten, knipsels, foto’s etc.
  • Leidsch Dagblad : 12/9/1973 ; 8/5/1974 ; 23/9/1974 ; 8/2/1975.
  • Leidse Courant : 12/9/1973 ; 10/5/1974 ; 24/9/1974.
  • Nieuwe Leidse Courant : 12/9/1973 ; 14/9/1973 ; 7/5/1974 ; 12/9/1974.
  • Tribune 11/73.
  • Vrij Chili Libre nrs. 1 t/m 8, 1974 -1975.

Meer over oorlog en vrede: http://www.geschiedenisspleiden.nl/sp-en-oorlog-en-vrede/