School dicht door spaanplaatgas

In juni 1978, vlak vóór de zomervakantie, houden ouders van de Meerpaal, een school in de Merenwijk, hun kinderen thuis. Zij willen hen niet langer bloot stellen aan het schadelijke formaldehydegas , dat vrijkomt uit spaanplaat. Ook twee onderwijzeressen melden zich ziek. De ouders schakelen de Vereniging Voorkomen Is Beter (VIB) in.

 In mei 1978 brengt de Hulp- en Informatiedienst van de SP (SP-HID) een opvallende brochure uit: ‘Spaanplaat een gevaar voor de volksgezondheid’. 

Tot dan is spaanplaat op grote schaal gebruikt in de bouw van nieuwe woningen en bij renovatie. Het wordt gebruikt voor wanden, daken en vloeren. Het is een makkelijk te verwerken en relatief goedkoop materiaal. In 1978 is de totale productie van spaanplaat ongeveer 20 miljoen ton per jaar. Maar vanaf het begin van de toepassing van spaanplaat zijn er klachten. Die worden veroorzaakt doordat er formaldehydegas vrijkomt. In de brochure van de SP-HID worden de klachten over en gevaren van spaanplaat uitgebreid behandeld. Al in 1975 zijn leerlingen en docenten van ‘De Vurige Wagen’, een vormingscentrum in Amersfoort , in actie gekomen. Zij kunnen het niet langer uithouden in de lucht die in het centrum hangt. Sindsdien komen er op allerlei plaatsen in heel Nederland klachten voor over ‘spaanplaatgas’, in nieuwbouwhuizen, gerenoveerde woningen, scholen, etc. Een Duits onderzoek uit 1977 heeft uitgewezen dat kinderen die les krijgen in een klaslokaal met spaanplaat afwijkingen in de hersenen krijgen.

Hoofdpijn, brandende ogen en moeilijke ademhaling.

In 1977 wordt  een dependance van de openbare lagere school ‘De Meerpaal’ in de Leidse Merenwijk gebouwd. Dan is de landelijke discussie over het gebruik van spaanplaat al volop aan de gang. In februari eisen bewoners van de Haarlemse Molenwijk dat het spaanplaat uit hun woningen wordt verwijderd. In de Kruidenbuurt in Eindhoven houden sinds 1 mei een aantal huurders van 200 vernieuwde woningen de hele huur in vanwege klachten over spaanplaatgas. Maar het materiaal wordt toch in de Merenwijkschool verwerkt. Vanaf de ingebruikname van het nieuwe schoolgebouw komen er klachten zowel van leerkrachten als van kinderen: hoofdpijn, brandende ogen, moeilijke ademhaling. Het hoofd van de school, Johan Zwemmer, vraagt de gemeente om een onderzoek. In januari 1978 verricht TNO metingen, waaruit blijkt dat overal in de school formaldehydegas aanwezig is. De gemeente besluit om extra ventilatie aan te brengen, maar het effect is nihil. Als met het voorjaar de temperatuur omhoog gaat worden de klachten alleen maar erger. De school voert een tropenrooster in, maar ook die maatregel biedt geen soelaas.

Ouders schakelen Vereniging ‘Voorkomen Is Beter’ in.

Begin juni 1978 is de maat vol. Henk Hollebeek(¹), vader van een kind op de Meerpaal, schakelt de Vereniging ‘Voorkomen Is Beter’ (VIB) in, een organisatie die is opgericht door de SP en bekend van acties voor preventie in de gezondheidszorg, zoals tegen asbest bij Kruyt in Leiderdorp. Samen met  Fenna Vergeer van de SP organiseert hij de ouders en pleegt overleg met de oudercommissie. 

De VIB schrijft een spoedbrief aan wethouder Tesselaar  (PvdA): “Het invoeren van een tropenrooster is blijkens de klachten van de leerlingen onvoldoende. Ook het overschilderen van het spaanplaat … heeft geen resultaat opgeleverd.”  De VIB stelt dat er snel twee dingen moeten gebeuren: “1. Zo spoedig mogelijke verwijdering van het giftig gas veroorzakende spaanplaat. 2. Zo snel mogelijk algehele openheid van zaken voor de ouders van de leerlingen.”

Onderwijzeressen melden zich ziek

In juni 1978 is de situatie in de school onhoudbaar. Twee onderwijzeressen van klas 1a en 1b, Paulien Hamstra en Trudy van der Vloet, melden zich ziek na een bezoek aan de GG&GD . Een dag later doet collega Monique van Berge Henegouwen van de combinatieklas 2/3 hetzelfde. De artsen van de GG&GD adviseren de onderwijzeressen niet meer te gaan werken in de school met formaldehydegas. Zij melden zich ziek. De afdeling onderwijs van de gemeente organiseert invalleerkrachten tegen de zin van schoolhoofd Johan Zwemmer. Moeten die dan wel in de lokalen met formaldehydegas werken?

Ouders van Meerpaal houden kinderen thuis.

Op 16 juni gaan alle 125 kinderen van de Meerpaal niet naar school. Hun ouders willen de kinderen niet langer bloot stellen aan het spaanplaatgas en zijn het zat om door de gemeente aan het lijntje te worden gehouden. De VIB en de oudercommissie staan achter de actie en dringen bij wethouder Dick Tesselaar aan om zo snel mogelijk de door de VIB geëiste maatregelen te nemen.

Dezelfde dag start de GG&GD met een enquête onder de ouders. De artsen willen precies weten welke klachten de kinderen hebben. Wethouder Tesselaar zegt wel te weten wat daaruit komt: “Als je vraagt: Heeft u ergens last van?, dan weet ik de antwoorden al. … Er bestaat volgens mij aanleiding om te denken dat sommige klachten wat worden overtrokken.” Tesselaar reageert volgens een inmiddels bekend patroon bij autoriteiten. Maar dat geldt niet voor de Inspectie Volksgezondheid, die de gemeente meedeelt dat les geven in het gebouw onverantwoord is.

Eisen ingewilligd. Kinderen kunnen naar ander gebouw.

De wethouder zit behoorlijk met de schoolstaking in zijn maag. Dezelfde dag nog nodigt hij een afvaardiging van ouders en leerkrachten uit op het stadhuis voor overleg.

De ouders weten zich gesteund door de VIB en forceren een voorlopige oplossing: voor de resterende vier weken tot de zomervakantie gaan de kinderen naar klaslokalen in  een naburige school. TNO zal, aanvullend op het onderzoek in januari, nog meer metingen verrichten. Voor het begin van het nieuwe schooljaar moet er een definitieve oplossing zijn. Wel spreekt de wethouder zijn ongenoegen uit over de actie van de ouders. Hij was onaangenaam verrast door de schoolstaking. 

Actie helpt: spaanplaat wordt verwijderd

In de zomervakantie wordt er door bouwvakkers flink doorgewerkt. Alle spaanplaat wordt verwijderd en vervangen door onschadelijke materialen. Aanvankelijk komen nog andere opties in beeld: Het Houtcentrum, een organisatie van bouwondernemers, zegt dat het spaanplaat behandeld kan worden met een speciale verf en ingepakt kan worden in folie. Ook een beter ventilatiesysteem zou een oplossing zijn. Maar TNO wijst beide opties naar de prullenbak. Zoals in de brochure van de SP-HID al is aangetoond zijn die maatregelen geen oplossing voor het vrijkomen van formaldehydegas.

BenW geeft opdracht aan de directeur gemeentewerken om voor begin van het schooljaar op 28 augustus al het spaanplaat te vervangen door multiplexplaten. De bouwvakkers gaan aan het werk en na de zomervakantie gaan leerkrachten en kinderen weer gewoon naar school. 

Bronnen:

• SP-archief Vergeer, dossier 57. Hierin alle originele pamfletten, brieven, verslagen, documenten, knipsels, foto’s etc.
• Leidsch Dagblad: 16/6/1978; 17/6/1978; 23/6/1978; 12/7/1978; 1/8/1978; 29/8/1978.
• Nieuwe Leidse Courant: 20/4/1978; 25/6/1978.
• Spaanplaat, een gevaar voor de volksgezondheid. SP Hulp en Informatiedienst, mei 1978

Meer over milieu: http://www.geschiedenisspleiden.nl/sp-en-milieu/

Meer over gezondheid: http://www.geschiedenisspleiden.nl/sp-en-gezondheid/

(1)  Henk Hollebeek