BHW Leiden-Noord, “Wij zijn het wachten zat”

Leiden-Noord was de eerste buurt waar de leden van SP (toen nog KEN) in 1971 met de Buurtkrant van de Bond van Huurders en Woningzoekenden (BHW) huis aan huis langs gingen. Zij vielen met hun neus in de boter of liever gezegd in de bagger. Want de onvrede van de huurders van de Gemeentelijke Woningstichting (GWS) (¹) in Leiden-Noord was groot. En dat was geen wonder want de woningen waren klein, slecht onderhouden en ook nog eens slecht gebouwd. Sommige complexen, zoals de Van Hogendorpstraat waren niet onderheid, waardoor scheuren en verzakkingen ontstonden.

Al vóór de bouw in 1923 waren er discussies in de gemeenteraad, waarbij de enige vertegenwoordiger van de Communistische Partij Holland in de Leidse gemeenteraad, de welbespraakte taalkundige dr. J.A.N. Knuttel (²) als enige het bouwplan zwaar beneden de maat vond: “ Blijkens de teekening zijn deze woningen van dergelijke onbenulligheid, dat iedereen er in één dag  een teekening van zal kunnen maken.” Bij de bouw van 162 woningen in de Os en Paardenlaan en omgeving kreeg de firma Rutgers te Warmond de opdracht voor zowel het ontwerp als de bouw, terwijl Leidse aannemers beweerden de huizen f 20.000 goedkoper te kunnen bouwen dan het door Rutgers opgegeven bedrag van f 350.000. Maar burgemeester De Gijzelaar (“er is geen betere Leidenaar”)  wilde per-se met Rutgers in zee, “omdat hij de toezegging bij de Minister persoonlijk had moeten wegslepen.”

Het begin van de BHW in Leiden-Noord

In Leiden-Noord horen en zien de SP-ers wat de bewoners al jaren lang meemaken: kapotte goten, lekkende daken, scheve vloeren, rotte kozijnen. Al snel worden er BHW-leden gemaakt in de Alexanderstraat, Sophiastraat, Prinsenstraat, Lusthoflaan en Dillenburgerstraat. De meest strijdbare bewoners onder aanvoering van Co Vermeer richten een BHW-comité op, dat de weigering van de huurverhoging organiseert door de acceptgirokaarten op te halen en blanco girokaarten te verspreiden, waarop de oude huur kan worden ingevuld. In het BHW-buurtcomité in Leiden Noord zijn vooral vrouwen actief.

De bekendste: Co Vermeer en Lenie Otgaar uit de Alexanderstraat, Suze van den Hout en Rie van Dam uit de Sophiastraat. Vanuit de SP waren daarbij betrokken Harry Boddé, Gerard Harmes, Hans de Bres en Fenna en Cor Vergeer. Zij zorgden ervoor dat de besluiten van de buurtcomités konden worden uitgevoerd: pamfletten maken en stencilen, girokaartacties en buurtvergaderingen organiseren, afspraken maken met allerlei instanties en autoriteiten, samen met buurtbewoners klachtenlijsten of handtekeningen ophalen, etc. SP-leden zagen zich zelf kortom als gereedschap in handen van de buurtbewoners.

Waar blijft het rapport van de Nationale Woningraad?

In het najaar van ’71 breidt de actie zich steeds meer uit met name doordat de BHW er in slaagt om via pamfletten die huis aan huis verspreid worden de bewoners op de hoogte te houden van de actuele situatie en de laatste nieuwtjes. Ook in andere Leidse buurten is het onrustig en komen huurders in verzet tegen de aangekondigde huurharmonisatie, vooral bij de vooroorlogse woningbouw complexen. Onder druk van deze acties verzoeken Burgemeester en Wethouders (BenW) aan de Nationale Woningraad (NWR) om in Leiden een groot onderzoek te doen naar de toestand van de vooroorlogse woningen in Leiden. De resultaten zouden dan gebruikt kunnen worden bij de vaststelling van de huurharmonisatie en de renovatieplannen. Dit onderzoek, of liever gezegd het uitblijven ervan, gaat een grote rol spelen bij de acties tegen de huurverhoging.

Maak u eens kwaad en kom naar de Raad

De Leidse gemeenteraad debatteert onder druk van de protesten tegen de huurverhoging op 13 maart 1972 over de woningnood. De BHW en andere buurtorganisaties organiseren een demonstratieve bijeenkomst bij de raadsvergadering op het stadhuis. Onder de leus “Maak u eens kwaad, kom naar de Raad” verspreidt de BHW een pamflet, waarin verder staat: “Vanavond moet wij de heren duidelijk maken dat het ons ernst is met onze eis: NOOIT MEER HUURVERHOGING”.

De Leidse gemeenteraad had tot die tijd blijkbaar weinig oog voor de situatie in Leiden-Noord, want geschrokken en onder de indruk van de protesten besluit ze tot een huurstop voor alle vooroorlogse woningen van de GWS vooruitlopend op het rapport van de NWR. Dat rapport moet verder uitsluitsel geven. Maar dat zal nooit verschijnen. De GWS voert echter, ondanks het besluit van de gemeenteraad, de beruchte huurharmonisatie van minister Udink (CHU) gewoon door, een huurverhoging van meer dan 6% voor de bewoners van Leiden-Noord.

Klachtenonderzoek voor renovatie in overleg met bewoners

Op 4 april 1972 organiseert het BHW-buurtcomité met Co Vermeer en Lenie Otgaar een buurtvergadering in het zaaltje van de speeltuin Noorderkwartier.

Het is volle bak en behalve tot voortzetting van de actie om de huurverhoging te weigeren wordt besloten tot een actie voor snelle reparatie van urgente gebreken en tot een renovatieplan in overleg met de bewoners. Om de laatste eis kracht bij te zetten doet het BHW-comité in de zomer van 1972 een klachtenonderzoek en stuurt het rapport in oktober naar de directeur van de GWS, de heer Streefland.

Urgente klachten verholpen. Maar volgens HAC is huurverhoging terecht

Op 15 november 1972 vindt er een gesprek plaats van het BHW-comité met de heer Streefland van de GWS over het klachtenrapport. Afgesproken wordt dat er een begin wordt gemaakt met het repareren van de urgente klachten. Ook wethouder Ham (KVP) nodigt het BHW-comité uit voor een gesprek. Onder aanvoering van Co Vermeer en Lenie Otgaar wordt de wethouder geïnformeerd over de weigeringsactie, de klachten over achterstallig onderhoud en de wens voor renovatie in overleg met bewoners. Ham heeft een welwillend oor, maar zegt niets toe. Daarom stuurt het BHW-comité op 1 december 1972 een brief aan de gemeenteraad en alle fracties met een verslag van de actuele situatie in Leiden-Noord en een oproep voor aanpak van het achterstallig onderhoud. De Huur Advies Commissie (HAC) met als voorzitter de ex-KVP-wethouder en ex-GWS-bestuursvoorzitter de heer Menken ziet echter geen enkele aanleiding in de klachten om de huurverhoging bij de GWS-woningen in Leiden-Noord af te wijzen.

Ondanks het klachtenrapport, ondanks het wachten op de NWR, ondanks het besluit van de gemeenteraad tot een huurstop krijgt mevr. Vermond uit de Alexanderstraat op 20 december 1972 van de heer Streefland te horen dat de HAC het nieuwe huurcontract met de huurverhogingen heeft goedgekeurd. De bewoners van Leiden-Noord kunnen zich onder de kerstboom gaan beraden.

Strijdbaar Nieuwjaar

Voor het nieuwe jaar zijn er blijkbaar goede voornemens gemaakt, want in januari verschijnt het BHW-rapport “We zijn het wachten zat”

 Enkele citaten uit dat rapport:

“70 % van de bewoners heeft last van vochtige ramen en deuren. De helft van de bewoners heeft op de een of andere manier last van vocht of lekkages…..Uit tweederde van de klachtenlijsten blijkt dat de bewoners klagen over scheuren in muren en plafonds. De helft van onze lijsten meldt slechte wc’s en stank van slechte riolering…..In de keukens is geen ventilatie, verrotte kastjes, te lage gootstenen, stank in de keuken…..Uit de klachtenlijsten blijkt dat door de bewoners gemiddeld voor f 1200,- zelf is opgeknapt.”

Gemeenteraad wordt wakker: noodsituatie

Dit rapport wordt aangeboden aan GWS, gemeenteraad, ministerie van VROM, HAC en de Leidse pers. Naar aanleiding hiervan komt er 25 januari 1973 een debat in de gemeenteraad. De hele raad noemt de situatie in Leiden-Noord een noodsituatie, maar het blijkt dat zij daar zelf schuldig aan zijn, omdat ze de GWS niet voldoende middelen heeft gegeven om de nodige reparaties en personeel te bekostigen. Er wordt nu een voorstel aangenomen om geld voor de GWS beschikbaar te stellen en de personeelsstop die op dat moment gemeentebreed geldt voor de GWS op te heffen. Ook wordt aangedrongen op snelle resultaten van het NWR-onderzoek, dat uitsluitsel moet geven over renovatie. Maar we wachten er nu nog steeds op. 

De directeur van de GWS Streefland weigert verder met het BHW-buurtcomité te praten. 

Wel meent hij in het LD van 8 januari 1973 de BHW’ers Co Vermeer, Suze Holleman, Lenie Otgaar, Suze v.d. Hout en Rie van Dam weg te moeten zetten als querulanten. “Ik kreeg vroeger ook niet gelijk een nieuwe broek” en gevraagd naar de vele onderhoudsklachten zegt hij: “ Dat beweert u, maar u komt ook niet met adressen en namen” en “Ik erken geen BHW”

Komen er betere tijden?

Dan wordt het 1 april 1973, de datum van de jaarlijkse huurverhoging en huurharmonisatie. Het kabinet Den Uyl treedt aan met de PvdA-staatssecretarissen Schaefer en Van Dam op Stadsvernieuwing en Volkshuisvesting. Er is hoop dat zij de gehate huurharmonisatie zullen terugdraaien. In allerlei buurten van Leiden klinkt protest.

De BHW heeft inmiddels in 10 buurten in Leiden BHW-buurtcomité’s.

Er is zelfs een BHW-stadsbestuur met als voorzitter Cor Vergeer, dat de acties in de hele stad probeert te coördineren en de ervaringen inventariseert en analyseert.

 Naar aanleiding van de huurverhoging en harmonisatie op 1 april biedt het BHW-stadsbestuur een petitie aan de Gemeenteraad aan. Onder druk van de bewonersacties treedt op 5 april 1973 het bestuur van de Eendracht af  en worden BHW-leden in het nieuwe bestuur gekozen met als voorzitter de heer Mittelmeijer. Het nieuwe bestuur kondigt onmiddellijk een huurstop af. Bij Ons Belang gebeurt hetzelfde.

NWR: 35.000 gulden voor flut-rapport

In juni 1973 ontstaat er commotie in Leiden-Noord over een  deelrapport van de NWR over hun buurt. Daarin staat dat “Leiden Noord een slechte reputatie heeft”met “asociale gezinnen, dieven, inbrekers en prostituees”. Buurtbewoners zijn beledigd en het BHW-comité eist intrekking van het stuk. Citaat uit een BHW-pamflet: “ Voor dit rapport werd 35.000 gulden betaald van onze belastingcenten. Dit geld werd uitgegeven om een rapport te maken over de verbeteringsmogelijkheden van de huizen en de hoogte van de huren en niet om onze buurt te belasteren” Het rapport wordt door de gemeente teruggestuurd naar Den Haag en door ministerie van Volkshuisvesting als onacceptabel afgewezen.

Staatssecretaris van Marcel van Dam in Leiden

Op 3 september 1973 komt Van Dam naar Leiden. Hij brengt ook een bezoek aan Leiden-Noord en zegt dat de woningen in slechte staat zijn en niet in aanmerking komen voor huurverhoging. Hij zegt verder te wachten op het rapport van de NWR en verwijst de bewoners door naar de Huuradvies Commissie.  Maar de NWR is nog met vakantie, laat niets van zich horen en de GWS gaat door met aanmaningen met huurschuld sturen aan de weigeraars van de huurverhoging. Het  BHW-comité  gaat ook door met de weigeringsactie van de huurverhoging en inventariseert  de wensen van de bewoners voor een renovatieplan.

Toch gloort er hoop na het bezoek van Van Dam. Het BHW-comité stuurt hem op 13 september een brief, waarin het uitlegt dat de individuele procedure via de HAC bureaucratisch en tijdrovend  is en dat de situatie van de woningen in Leiden-Noord al lang en breed bekend is.

Hij heeft het immers met eigen ogen gezien en de BHW heeft het rapport “Wij zijn het wachten zat”  in januari 1973 toch ook aan het Ministerie gestuurd. Maar voor het geval dat hij het van zijn voorganger niet gehad had, stuurt de BHW het hem alsnog toe.

Eindelijk succes: Van Dam kondigt huurstop af. Maar huurharmonisatie gaat door

Op 12 maart 1974 is er groot nieuws in Leiden. Staatssecretaris Van Dam kondigt af dat de huurverhogingen van 1 april 1972 en 1973 voor de vooroorlogse woningbouwcomplexen van de Leidse woningbouwverenigingen niet doorgaan. Wel gaat per 1 april 1974 de huurharmonisatie gelden. Naar zijn mening is “hiermee het probleem Leiden opgelost” (LD en LC 12 en 13 maart 1973) De BHW claimt het succes: “Eindelijk erkenning, de weigeraars van de huurverhoging hebben niet voor niets jaar na jaar, maand na maand stand gehouden ondanks intimidaties en tegenwerking van GWS en HAC.”

 Miljoenen voor stadsvernieuwing

Onder druk van de acties in Leiden-Noord krijgt de GWS langzaam maar zeker meer geld en faciliteiten van de gemeenteraad, het is immers eigendom van de gemeente. Dat heeft tot gevolg dat het achterstallig onderhoud in de loop van 1974 wordt aangepakt en er renovatieplannen worden gemaakt. De weigeringsactie van de huurharmonisatie komt moeizaam op gang, hoewel het BHW-comité wel probeert de moed erin te houden. Maar na het doorzetten van Van Dam dat de huurharmonisatie ook geldt voor de vooroorlogse woningen dooft bij veel bewoners de hoop op afstel.

De acties van de BHW hebben bijgedragen aan het inzicht bij Gemeentebestuur, de HAC en het ministerie van VROM dat  grootschalige stadsvernieuwing in Leiden-Noord noodzakelijk is. De BHW heeft zo de stoot gegeven voor het binnenhalen van miljoenen guldens van het Rijk die daarvoor nodig waren. Zelfs voordat de Saldo-regeling Stadsvernieuwing in januari 1977 in de Staatscourant kwam had Leiden de eerste miljoenen al binnen. Ongetwijfeld zijn de ervaringen van Marcel van Dam met de Leidse BHW daarbij van betekenis geweest.

Bronnen:

• SP-archief Vergeer, dossier 13. Hierin alle originele pamfletten, brieven, verslagen, documenten, knipsels, etc
• foto’s SP-archief Vergeer in media.sp
• Van Heck en de Baar, 100 jaar sociale woningbouw in Leiden
• Leidsch Dagblad: 15/4/1972; 24/8/1972; 2,5,8, 11/1/1973; 12,13/3/1973; 3/4/1973; 12/3/1974
• Leidse Courant: 12,13,31/3/1973
• Nieuwe Leidsche Courant: 31/03/1973, 4/9/1973

(1) Zie: GWS

(2) Zie: Jan Knuttel

Meer over wonen: http://www.geschiedenisspleiden.nl/sp-en-wonen/

Lees ook over de betekenis van de BHW in Leiden.